Różnice indywidualne w funkcjonalnej strukturze czynności. Analiza teoretyczna z perspektywy teorii czynności i regulacyjnej teorii temperamentu
Słowa kluczowe:
Teoria Czynności, Regulacyjna Teoria Temperamentu, różnice indywidualne, funkcjonalna struktura czynności, styl działania, czynności zasadnicze, czynności pomocnicze, zachowania apetytywne, reakcje konsumacyjneAbstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie teoretycznej analizy różnic indywidualnych w funkcjonalnej strukturze czynności. Jako punkt wyjścia zaprezentowano charakterystykę struktury czynności pod względem formalnym, modalnym i funkcjonalnym, zaproponowaną w Teorii Czynności Tadeusza Tomaszewskiego. Następnie omówiono rozróżnienie na czynności pomocnicze i zasadnicze, z uwzględnieniem w oparciu o źródła pochodzące z klasycznych prac dotyczących neurofizjologii i etologii. Przybliżono także zakładane w Teorii Czynności rodzaje czynności pomocniczych: przygotowawcze, kontrolne, korekcyjne i zabezpieczające. Następnie opisano wyniki badań nad zakładanymi w Regulacyjnej Teorii Temperamentu związkami reaktywności z różnicami między ludźmi w sposobie wykonywania czynności. Przedstawiono także dyskusję dotyczącą pojęcia „styl działania” i formalnego statusu różnic indywidualnych w funkcjonalnej strukturze działania. Na koniec sformułowano wniosek o potrzebie ustalenia czy różnice te charakteryzują się transsytuacyjną stałością i stabilnością czasową. Zwrócono także uwagę na znaczenie dla dalszych badań prac nad opracowaniem narzędzi kwestionariuszowych do badania różnic indywidualnych pod względem udziału czynności pomocniczych w stosunku do czynności zasadniczych w działaniu
Bibliografia
Bajmietow, A. K. (1971). Niektóre czynniki indywidualnego stylu pracy szkolnej uczniów
klas wyższych uwarunkowane siłą procesu pobudzenia. W: J. Strelau (red.), Zagadnienia psychologii różnic indywidualnych: prace psychologów radzieckich (s. 132–
. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Ball, G. F. & Balthazart, J. (2008). How useful is the appetitive and consummatory distinction
for our understanding of the neuroendocrine control of sexual behavior? Hormones
and Behavior, 53(2), 307–311. https://doi.org/10.1016/j.yhbeh.2007.09.023/
(dostęp 20.10.2018).
Barbier, J. M. (2016). Leksykon analizy aktywności: konceptualizacje zwyczajowych pojęć.
Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Craig, W. (1917). Appetites and Aversions as Constituents of Instincts (abstract).
Proceedings of the National Academy of Sciences, 3(12), 685–688. https://doi.
org/10.1073/pnas.3.12.685 (dostęp 15.09.2018).
Craig, W. (1918). Appetites and Aversions as Constituents of Instincts. The Biological
Bulletin, 34(2), 91–107. https://doi.org/10.2307/1536346 (dostęp 15.09.2018).
Friedensberg, E. (1983). Niektóre wyznaczniki indywidualnego stylu pracy w aspekcie
rozwojowym. Psychologia Wychowawcza, 26(3), 257–267.
Friedensberg, E. (1985). Reactivity and individual style of work exemplified by constructional
type task performance: A developmental study. In J. Strelau, F. H. Farley & A.
Gale (Eds.), The biological bases of personality and behavior: Theories, measurement
techniques, and development (s. 241–253). Washington – London: Hemisphere Publishing
Corporation.
Hilliard, S., Domjan, M., Nguyen, M., & Cusato, B. (1998). Dissociation of conditioned appetitive
and consummatory sexual behavior: Satiation and extinction tests. Animal
Learning and Behavior, 26(1), 20–33. https://doi.org/10.3758/BF03199159 (dostęp
09.2018).
Konorski, J. (1967). Integrative activity of the brain: an interdisciplinary approach. Chicago:
University of Chicago Press.
Konorski, J. (1977). Autobiografia. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, XXII (2), (s. 215-250).
Krzywoszański, Ł., Herzog-Krzywoszańska, R. (2009). Styl działania a zachowania prozdrowotne
u młodych dorosłych. W: K. Turowski (red.), Wpływ stylu życia na dobrostan
i powodzenie (s. 133–140). Lublin: Neurocentrum.
Krzywoszański, Ł., Herzog-Krzywoszańska, R. (2018, czerwiec). Weryfikacja trafności
treściowej wstępnej puli pozycji kwestionariuszowych wersji eksperymentalnej
skali czynności pomocniczych na podstawie ocen sędziów kompetentnych. Plakat
konferencyjny przedstawiony w ramach Ogólnopolskiej Interdyscyplinarnej Konferencji
Naukowej: „Stymulacja i wspomaganie rozwoju człowieka w biegu życia”. Kraków.
Leontiew, A. N. (1977). Działalność a osobowość. W: J. Reykowski, O. W. Owczynnikowa,
K. Obuchowski (red.), Studia z psychologii emocji, motywacji i osobowości (s. 7–57).
Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii
Nauk.
Lorenz, K. (1950). The comparative method in studying innate behaviour patterns. Symposia
of the Society for Experimental Biology: Physiological Mechanisms in animal
behaviour, IV, 221–268.
Mądrzycki, T. (2002). Osobowość jako system tworzący i realizujący plany. Gdańsk: Wydawnictwo
Uniwersytetu Gdańskiego.
Matczak, A. (1982). Style poznawcze: rola indywidualnych preferencji. Warszawa: Pań-
stwowe Wydawnictwo Naukowe.
Materska, M. (1972). Treść przygotowania teoretycznego a struktura czynności praktycznych.
Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii
Nauk.
Materska, M. (2002). Teoria Czynności Tadeusza Tomaszewskiego. W: I. Kurcz, D. Kądzielawa
(red.), Psychologia czynności: Nowe perspektywy (s. 13–19). Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Materska, M. (2015). Pojęcie czynności odnalezione: w przebraniu, między wierszami,
w domyśle, na marginesie ... Czasopismo Psychologiczne/ Psychological Journal,
(1), 39–43. https://doi.org/10.14691/CPPJ.21.1.39
Nebylitsyn, V. D. (1972). Fundamental properties of the human nervous system. New York
– London: Plenum Press.
Nobelprize.org. (2018a). The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1904. https://www.
nobelprize.org/prizes/medicine/1973/summary/ (pobrano 17.09.2018).
Nobelprize.org. (2018b). The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1932. https://www.
nobelprize.org/prizes/medicine/1932/summary/ (pobrano 17.09.2018).
Nobelprize.org. (2018c). The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1973. https://www.
nobelprize.org/prizes/medicine/1973/summary/ (pobrano 17.09.2018).
Nosarzewski, J. (1974). Styl pracy umysłowej młodzieży uwarunkowany siłą układu
nerwowego. W: J. Strelau (red.), Rola cech temperamentalnych w działaniu: Prace
Zespołu Psychologii Różnic Indywidualnych Instytutu Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego
(s. 153–177). Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo
Polskiej Akademii Nauk.
Nosarzewski, J. (1977). Czynniki wpływające na styl pracy ucznia. Przegląd Psychologiczny,
XX(3), 491–502.
Nuttin, J. (1968). Struktura osobowości. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Pawłow, I. P. (1923/1952). Dwadzieścia lat badań wyższej czynności nerwowej (zachowania
się) zwierząt. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
Ratajczak, Z. (2015). Aktywność człowieka. Ewolucja poglądów Tadeusza Tomaszewskiego
na przedmiot psychologii. Czasopismo Psychologiczne/ Psychological Journal,
(1), 9–18. https://doi.org/10.14691/CPPJ.21.1.9
Sherrington, C. S. (1906). The integrative action of the nervous system. New Haven: Yale
University Press. https://doi.org/10.1037/13798-000
Strelau, J. (1970). Indywidualny styl pracy ucznia a cechy temperamentalne. Kwartalnik
Pedagogiczny, XV(3), 59–77.
Strelau, J. (1974a). Cechy temperamentalne a styl działania. W: J. Strelau (red.), Rola cech
temperamentalnych w działaniu: Prace Zespołu Psychologii Różnic Indywidualnych
Instytutu Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego (s. 101–116). Wrocław: Zakład
Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Strelau, J. (1974b). Koncepcja temperamentu jako poziomu energetycznego i charakterystyki
czasowej zachowania. W: J. Strelau (red.), Rola cech temperamentalnych
w działaniu: Prace Zespołu Psychologii Różnic Indywidualnych Instytutu Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego (s. 9–26). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossoliń-
skich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Strelau, J. (1975). Temperament jako jeden z regulacyjnych mechanizmów czynności.
W: I. Kurcz i J. Reykowski (red.), Studia nad teorią czynności ludzkich (s. 65–102).
Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Strelau, J. (1985). Temperament – osobowość – działanie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo
Naukowe.
Strelau, J. (2002). Od teorii regulacji Tadeusza Tomaszewskiego do regulacyjnej teorii
temperamentu. W: I. Kurcz i D. Kądzielawa (red.), Psychologia czynności: nowe perspektywy
(s. 34–44). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Strelau, J. (2006). Temperament jako regulator zachowania: z perspektywy półwiecza badań.
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Strelau, J. (2014). Różnice indywidualne: historia, determinanty, zastosowania. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Suchariewa, A. I. (1971). Problem wykorzystania właściwości indywidualnych w procesie
kształtowania indywidualnego stylu pracy uczniów tokarskich. W: J. Strelau
(red.), Zagadnienia psychologii różnic indywidualnych: prace psychologów radzieckich
(s. 165–190). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Teplov, B. M. (1972). The problem of types of human higher nervous activity and methods
of determining them. W: V. D. Nebylitsyn & J. A. Gray (Eds.), Biological bases
of individual behavior (s. 1–10). New York: Academic Press.
Teplov, B. M., & Nebylitsyn, V. D. (1966). The Study of The Basic Properties of The Nervous
System And Their Significance For The Psychology of Individual Differences. Soviet
Psychology and Psychiatry, 4(3–4), 80–85. https://doi.org/10.2753/RPO1061-
(pobrano 17.09.2018).
Tiepłow, B. M. (1971). Badanie właściwości układu nerwowego jako sposób badania
psychicznych różnic indywidualnych. W: J. Strelau (red.), Zagadnienia psychologii
różnic indywidualnych: prace psychologów radzieckich (s. 9–59). Warszawa: Państwowe
Wydawnictwo Naukowe.
Tinbergen, N. (1951). The study of instinct. New York: Clarendon Press/Oxford University
Press.
Tomaszewski, T. (1963). Wstęp do psychologii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo
Naukowe.
Tomaszewski, T. (1966). Aktywność człowieka. W: M. Maruszewski, J. Reykowski i T.
Tomaszewski (red.), Psychologia jako nauka o człowieku (s. 197–252). Warszawa:
Książ ka i Wiedza.
Tomaszewski, T. (1996). Jestem siedem lat młodszy od polskiej psychologii. Edukacja –
Studia – Badania – Innowacja, 1(53), 89–95.
Wieczorkowska-Wierzbińska, G. (2011). System Regulacji Stymulacji: styl działania, poziom
i typ aktywności oraz temperament. W: M. Marszał–Wiśniewska i J. Strelau
(red.), Uwikłany temperament: osobowość , temperament, środowisko (s. 71–92).
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
