System wartości młodzieży w okresie wczesnej adolescencji na dwóch etapach edukacji
DOI:
https://doi.org/10.24917/20845596.12.5Słowa kluczowe:
wczesna adolescencja, system wartości, edukacja, badania podłużneAbstrakt
Zaprezentowane w artykule badania dotyczą psychologicznej analizy systemu wartości młodzieży w okresie wczesnej adolescencji. Analizy przeprowadzono wśród uczniów będących na dwóch etapach edukacji: szkoły podstawowej i gimnazjum. Przebadano łącznie 910 osób uczących się w dziewięciu lubelskich szkołach. Utworzono dwie równoliczne, po 455 uczniów, grupy. W badaniach zastosowano polską adaptację testu Picture-Based Value Survey for Children (PBVS-Cv2) autorstwa Cieciucha i Harasimczuk, opartą na teorii wartości Schwartza. Między badanymi grupami ujawniły się istotne statystycznie różnice w zakresie trzech kategorii wartości: Tradycji, Przystosowania i Władzy. Młodzież gimnazjalna w odróżnieniu od szóstoklasistów bardziej ceni wartości dotyczące statusu i prestiżu społecznego oraz sprawowania kontroli nad ludźmi i zasobami. Z kolei uczniowie szkół podstawowych preferują wartości związane z szacunkiem i akceptacją norm oraz zasad ważnych w społeczeństwie, a także z kultywowaniem tradycji. Uzyskane wyniki są dyskutowane w kontekście rozwojowych zmian w psychospołecznym funkcjonowaniu młodzieży przy uwzględnieniu współczesnych przemian w obszarze edukacji. Badania stanowią pierwszy etap zaplanowanego na trzy lata projektu badań podłużnych, którego wyniki pozwolą wnioskować o zmianach rozwojowych w zakresie kształtowania się struktury systemu wartości w okresie wczesnej adolescencji.Bibliografia
Barni, D., Knafo-Noam, A. (2012). Value System of Fathers, Mothers and Adolescents: Do
Parents and their Children Construe Basic Values in the Same Way? Survey Research
Methods, 6(1), 3-11.
Bilsky, W., Niemann, F., Schmitz, J., Rose, I. (2005). Value structure at an early age: Cross-
-cultural replications. In: W. Bilsky, D. Elizur (Eds.), Facet Theory: Design, Analysis
and Applications (pp. 24-248). Praga: Agentura Action M.
Bilsky, W., Schwartz, S.H. (1994). Values and personality. European Journal of Personality,
8, 163-181.
Boczkowska, M. (2016). Wartości osobiste preferowane przez młodzież gimnazjalną
a wybrane wskaźniki socjodemograficzne. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 35(3),
223-240.
Brzezińska, A. (2010). Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
Scholar.
Brzeziński, J. (2008). Psycholog wobec osób uczestniczących w badaniach psychologicznych
- między poprawnością metodologiczną a poprawnością etyczną. W: J. Brzeziński,
B. Chyrowicz, M. Toeplitz-Winiewska, W. Poznaniak (red.), Etyka zawodu
psychologa (s. 115-146). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Brzozowski, P. (2002). Uniwersalność struktury wartości: Koncepcja Shaloma H. Schwartza.
Roczniki Psychologiczne, 5, 27-51.
Bubeck, M., Bilsky, W. (2004). Value structure at an early age. Swiss Journal of Psychology,
63(1), 31-41.
Chan, K. (2013). Development of materialistic values among children and adolescents.
Young consumers, 14(3), 244-257.
Chaplin, L.N., John, D.R. (2007). Growing up in a material world: Age differences in materialism
in children and adolescents. Journal of Consumer Research, 34(4), 480-493.
Cieciuch, J., Harasimczuk, J., Döring, A.K. (2010). Struktura wartości w późnym dzieciństwie.
Psychologia Rozwojowa, 15(2), 33-45.
Cieciuch, J. (2013). Kształtowanie się systemu wartości od dzieciństwa do wczesnej dorosłości.
Warszawa: Wydawnictwo Liberi Libri.
Cieciuch, J., Harasimczuk, J., Döring A.K. (2012). Validity of the Polish adaptation of the
Picture-Based Value Survey for Children. Journal of Psychoeducational Assessment,
31(4), 404-409.
Cieciuch, J., Hulak, A., Kitaj, M., Leszczyńska, J., Bulkowska, D. (2011). Kołowa struktura
wartości u dzieci przedszkolnych. Studia Psychologica, 11(2), 5-18.
Cieciuch, J., Zaleski, Z. (2011). Polska adaptacja Portretowego Kwestionariusza Wartości
Shaloma Schwartza. Czasopismo Psychologiczne, 17(2), 251-262.
Czerwińska-Jasiewicz, M. (2005). Rozwój psychiczny młodzieży a jej koncepcje dotyczące
własnego życia. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Daniel, E., Hofmann-Towfigh, N., Knafo, A. (2013). School Values Across Three Cultures:
A Typology and Interrelations. SAGE Open, 3(2), 1-16.
Döring, A.K., Blauensteiner, A., Aryus, K., Drögekamp, L., Bilsky, W. (2010). Assessing values
at an early age: The Picture-Based Value Survey for Children. Journal of Personality
Assessment, 92(5), 439-448.
Dvořáková, J., Tyrlík, M. (2007). Effect of values on responsibility perceived in moral
action. Studia Psychologica, 49(2), 167-175.
Fiedorczuk, J., Fiedorczuk, I. (2012). Poziom aspiracji edukacyjnych a system wartości
młodzieży. Kultura i Edukacja, 88(2), 69-87.
Greenfield, P.M., Keller, H., Fuligni, A., Maynard, A. (2003). Cultural Pathways through
Universal Development. Annual Review of Psychology, 54, 461-490.
Havighurst, R.J. (1981). Developmental tasks and education. New York: Longmans, Green.
Heaven, P.C., Ciarrochi, J.V. (2010). Personality and religious values among adolescents:
A three-wave longitudinal analysis. British Journal of Psychology, 98(4), 681-694.
Jovkovska, A., Barakoska, A. (2014). The Role of Education in the Formation of Values
and Value Orientations Among Adolescents. International Journal of Cognitive Research
in Science, Engineering and Education, 2(2), 1-8.
Kałużna-Wielobób, A., Mudyń, K. (2015). Cenione wartości a jakość życia. Problem wartości
przeciwstawnych. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Psychologica,
8, 109-132.
Kluckhohn, C. (1951). Values and values orientations in the theory of action. In: T. Parsons,
E.A. Shils (Eds.), Toward a generally theory of action. Cambridge, MA: Harvard
University Press.
Kossewska, J., Peters, B., Potměšilová, P., Potměšil, M. (2013). Value priorities in hearing-
impaired adolescents. Psychologia Rozwojowa, 18(3), 23-36.
Kunicka, M. (2017). Dziecko w przestrzeni aksjologicznej. Teraźniejszość - Człowiek -
Edukacja, 20, 3(79), 133-142.
Łubianka, B., Sękowski, A. (2016). Świat wartości osób zdolnych. Lublin: Towarzystwo
Naukowe KUL.
Maio, G.R., Pakizeh, A., Cheung, W., Rees, K.J. (2009). Changing, priming, and acting on
values: Effects via motivational relations in a circular model. Journal of Personality
and Social Psychology, 97(4), 699-715.
Makos, D., Jóźwik, K., Cieciuch, J. (2016). Zastosowanie Animowanego Kwestionariusza
Najbardziej - Najmniej Ważne do badania wartości w okresie późnego dzieciństwa.
Psychologia Rozwojowa, 21(4), 73-89.
Martynowicz, E. (2004). Wartości oraz ich wpływ na działanie. W: E. Martynowicz (red.),
Motywy, cele, wartości (s. 53-81). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Marzec-Tarasińska, A. (2014). Wartości cenione, ale czy urzeczywistniane przez współczesną
młodzież? W: A. Ordowąż-Coates, M. Kwiatkowski (red.), Przyszłość edukacji
i społeczeństwa oczami badaczy społecznych (s. 144-154). Warszawa: Wydawnictwo
APS.
Matyjas, B. (2012). Wartości preferowane przez młodzież gimnazjalną. Raport z badań.
Roczniki Pedagogiczne, 4(1), 87-107.
Mazur, J. (2005). Religia, autorytet i wartości wśród młodzieży gimnazjalnej. Studium
socjologiczne. Poznańskie Studia Teologiczne, 18, 189-202.
Odin, Y., Vinais, J.Y., Valette-Florence, P. (1998). Towards a Revision of Schwartz’s Values
Inventory: Some Exploratory Findings. In: J. Balderjahn, C. Mehnocken, E. Vernette
(Eds.), New Developments and Approaches in Consumer Behavior Research
(pp. 36-52). Stuttgart: Schaffer, Poeschel Verlag.
Oleś, P. (2002). Z badań nad wartościami i wartościowaniem: niektóre kwestie metodologiczne.
Roczniki Psychologiczne, 5, 53-75.
Paez, J., De-Juanas, A. (2015). Validation of “Schwartz Values Scale” for Spanish Adolescents
Population. Procedia. Social and Behavioral Sciences, 165, 195-201.
Piaget, J. (1992). Mowa i myślenie u dziecka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Rokeach, M. (1973). The Nature of Human Values. New York: The Free Press.
Schwartz, S.H., Cieciuch, J., Vecchione, M., Davidov, F., Fischer, R., Beierlein, C., Ramos, A.,
Verkasalo, M., Lönnqvist, J.E., Demirutku, K., Dirilen-Gumus, O., Konty, M. (2012).
Refining the Theory of Basic Individual Values. Journal of Personality and Social Psychology,
103(4), 663-688.
Schwartz, S.H. (1992). Universals in the content and structure of values: Theoretical
advances and empirical tests in 20 countries. In: M.P. Zanna (Ed.), Advances in Experimental
Social Psychology, Vol. 25 (pp. 1-65). New York. Academic Press.
Schwartz, S.H. (1994). Are the universal aspects in the structure and contents of human
values? Journal of Social Issues, 50, 19-45.
Schwartz, S.H. (2001). Wartości. W: M. Hewstone (red.), Encyklopedia Blackwella. Psychologia
społeczna (s. 701-704). Warszawa: Wydawnictwo Jacek Santorski & CO.
Schwartz, S.H., Bardi, A. (2001). Value hierarchies across cultures: Taking a similarities
perspective. Journal of Cross-Cultural Psychology, 32, 268-290.
Schwartz, S.H., Bilsky, W. (1987). Toward a universal psychological structure of human
values. Journal of Personality and Social Psychology, 53, 550-562.
Schwartz, S.H., Bilsky, W. (1990). Toward a theory of the universal content and structure
of values: Extensions and cross-cultural replications. Journal of Personality and Social
Psychology, 58, 878-891.
Schwartz, S.H., Melech, G., Lehmann, A., Burgess, S., Harris, M., Owens, V. (2001). Extending
the cross-cultural validity of the theory of basic human values with a different
method of measurement. Journal of Cross-Cultural Psychology, 32, 519-542.
Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe. Dziennik Ustaw z 2017 r., poz. 59.
Warren, M.T., Wray-Lake, L. (2017). Does mindfulness prepare adolescents for value-behavior
concordance? Examining the role of value content. Journal of Adolescence,
58, 56-66.
Wojciszke, B. (2002). Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe Scholar.
Zajdel, K. (2012). Świat wartości gimnazjalistów z małych miast. Studia z Teorii Wychowania,
3, 1(4), 162-175.
Parents and their Children Construe Basic Values in the Same Way? Survey Research
Methods, 6(1), 3-11.
Bilsky, W., Niemann, F., Schmitz, J., Rose, I. (2005). Value structure at an early age: Cross-
-cultural replications. In: W. Bilsky, D. Elizur (Eds.), Facet Theory: Design, Analysis
and Applications (pp. 24-248). Praga: Agentura Action M.
Bilsky, W., Schwartz, S.H. (1994). Values and personality. European Journal of Personality,
8, 163-181.
Boczkowska, M. (2016). Wartości osobiste preferowane przez młodzież gimnazjalną
a wybrane wskaźniki socjodemograficzne. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 35(3),
223-240.
Brzezińska, A. (2010). Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
Scholar.
Brzeziński, J. (2008). Psycholog wobec osób uczestniczących w badaniach psychologicznych
- między poprawnością metodologiczną a poprawnością etyczną. W: J. Brzeziński,
B. Chyrowicz, M. Toeplitz-Winiewska, W. Poznaniak (red.), Etyka zawodu
psychologa (s. 115-146). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Brzozowski, P. (2002). Uniwersalność struktury wartości: Koncepcja Shaloma H. Schwartza.
Roczniki Psychologiczne, 5, 27-51.
Bubeck, M., Bilsky, W. (2004). Value structure at an early age. Swiss Journal of Psychology,
63(1), 31-41.
Chan, K. (2013). Development of materialistic values among children and adolescents.
Young consumers, 14(3), 244-257.
Chaplin, L.N., John, D.R. (2007). Growing up in a material world: Age differences in materialism
in children and adolescents. Journal of Consumer Research, 34(4), 480-493.
Cieciuch, J., Harasimczuk, J., Döring, A.K. (2010). Struktura wartości w późnym dzieciństwie.
Psychologia Rozwojowa, 15(2), 33-45.
Cieciuch, J. (2013). Kształtowanie się systemu wartości od dzieciństwa do wczesnej dorosłości.
Warszawa: Wydawnictwo Liberi Libri.
Cieciuch, J., Harasimczuk, J., Döring A.K. (2012). Validity of the Polish adaptation of the
Picture-Based Value Survey for Children. Journal of Psychoeducational Assessment,
31(4), 404-409.
Cieciuch, J., Hulak, A., Kitaj, M., Leszczyńska, J., Bulkowska, D. (2011). Kołowa struktura
wartości u dzieci przedszkolnych. Studia Psychologica, 11(2), 5-18.
Cieciuch, J., Zaleski, Z. (2011). Polska adaptacja Portretowego Kwestionariusza Wartości
Shaloma Schwartza. Czasopismo Psychologiczne, 17(2), 251-262.
Czerwińska-Jasiewicz, M. (2005). Rozwój psychiczny młodzieży a jej koncepcje dotyczące
własnego życia. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Daniel, E., Hofmann-Towfigh, N., Knafo, A. (2013). School Values Across Three Cultures:
A Typology and Interrelations. SAGE Open, 3(2), 1-16.
Döring, A.K., Blauensteiner, A., Aryus, K., Drögekamp, L., Bilsky, W. (2010). Assessing values
at an early age: The Picture-Based Value Survey for Children. Journal of Personality
Assessment, 92(5), 439-448.
Dvořáková, J., Tyrlík, M. (2007). Effect of values on responsibility perceived in moral
action. Studia Psychologica, 49(2), 167-175.
Fiedorczuk, J., Fiedorczuk, I. (2012). Poziom aspiracji edukacyjnych a system wartości
młodzieży. Kultura i Edukacja, 88(2), 69-87.
Greenfield, P.M., Keller, H., Fuligni, A., Maynard, A. (2003). Cultural Pathways through
Universal Development. Annual Review of Psychology, 54, 461-490.
Havighurst, R.J. (1981). Developmental tasks and education. New York: Longmans, Green.
Heaven, P.C., Ciarrochi, J.V. (2010). Personality and religious values among adolescents:
A three-wave longitudinal analysis. British Journal of Psychology, 98(4), 681-694.
Jovkovska, A., Barakoska, A. (2014). The Role of Education in the Formation of Values
and Value Orientations Among Adolescents. International Journal of Cognitive Research
in Science, Engineering and Education, 2(2), 1-8.
Kałużna-Wielobób, A., Mudyń, K. (2015). Cenione wartości a jakość życia. Problem wartości
przeciwstawnych. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Psychologica,
8, 109-132.
Kluckhohn, C. (1951). Values and values orientations in the theory of action. In: T. Parsons,
E.A. Shils (Eds.), Toward a generally theory of action. Cambridge, MA: Harvard
University Press.
Kossewska, J., Peters, B., Potměšilová, P., Potměšil, M. (2013). Value priorities in hearing-
impaired adolescents. Psychologia Rozwojowa, 18(3), 23-36.
Kunicka, M. (2017). Dziecko w przestrzeni aksjologicznej. Teraźniejszość - Człowiek -
Edukacja, 20, 3(79), 133-142.
Łubianka, B., Sękowski, A. (2016). Świat wartości osób zdolnych. Lublin: Towarzystwo
Naukowe KUL.
Maio, G.R., Pakizeh, A., Cheung, W., Rees, K.J. (2009). Changing, priming, and acting on
values: Effects via motivational relations in a circular model. Journal of Personality
and Social Psychology, 97(4), 699-715.
Makos, D., Jóźwik, K., Cieciuch, J. (2016). Zastosowanie Animowanego Kwestionariusza
Najbardziej - Najmniej Ważne do badania wartości w okresie późnego dzieciństwa.
Psychologia Rozwojowa, 21(4), 73-89.
Martynowicz, E. (2004). Wartości oraz ich wpływ na działanie. W: E. Martynowicz (red.),
Motywy, cele, wartości (s. 53-81). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Marzec-Tarasińska, A. (2014). Wartości cenione, ale czy urzeczywistniane przez współczesną
młodzież? W: A. Ordowąż-Coates, M. Kwiatkowski (red.), Przyszłość edukacji
i społeczeństwa oczami badaczy społecznych (s. 144-154). Warszawa: Wydawnictwo
APS.
Matyjas, B. (2012). Wartości preferowane przez młodzież gimnazjalną. Raport z badań.
Roczniki Pedagogiczne, 4(1), 87-107.
Mazur, J. (2005). Religia, autorytet i wartości wśród młodzieży gimnazjalnej. Studium
socjologiczne. Poznańskie Studia Teologiczne, 18, 189-202.
Odin, Y., Vinais, J.Y., Valette-Florence, P. (1998). Towards a Revision of Schwartz’s Values
Inventory: Some Exploratory Findings. In: J. Balderjahn, C. Mehnocken, E. Vernette
(Eds.), New Developments and Approaches in Consumer Behavior Research
(pp. 36-52). Stuttgart: Schaffer, Poeschel Verlag.
Oleś, P. (2002). Z badań nad wartościami i wartościowaniem: niektóre kwestie metodologiczne.
Roczniki Psychologiczne, 5, 53-75.
Paez, J., De-Juanas, A. (2015). Validation of “Schwartz Values Scale” for Spanish Adolescents
Population. Procedia. Social and Behavioral Sciences, 165, 195-201.
Piaget, J. (1992). Mowa i myślenie u dziecka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Rokeach, M. (1973). The Nature of Human Values. New York: The Free Press.
Schwartz, S.H., Cieciuch, J., Vecchione, M., Davidov, F., Fischer, R., Beierlein, C., Ramos, A.,
Verkasalo, M., Lönnqvist, J.E., Demirutku, K., Dirilen-Gumus, O., Konty, M. (2012).
Refining the Theory of Basic Individual Values. Journal of Personality and Social Psychology,
103(4), 663-688.
Schwartz, S.H. (1992). Universals in the content and structure of values: Theoretical
advances and empirical tests in 20 countries. In: M.P. Zanna (Ed.), Advances in Experimental
Social Psychology, Vol. 25 (pp. 1-65). New York. Academic Press.
Schwartz, S.H. (1994). Are the universal aspects in the structure and contents of human
values? Journal of Social Issues, 50, 19-45.
Schwartz, S.H. (2001). Wartości. W: M. Hewstone (red.), Encyklopedia Blackwella. Psychologia
społeczna (s. 701-704). Warszawa: Wydawnictwo Jacek Santorski & CO.
Schwartz, S.H., Bardi, A. (2001). Value hierarchies across cultures: Taking a similarities
perspective. Journal of Cross-Cultural Psychology, 32, 268-290.
Schwartz, S.H., Bilsky, W. (1987). Toward a universal psychological structure of human
values. Journal of Personality and Social Psychology, 53, 550-562.
Schwartz, S.H., Bilsky, W. (1990). Toward a theory of the universal content and structure
of values: Extensions and cross-cultural replications. Journal of Personality and Social
Psychology, 58, 878-891.
Schwartz, S.H., Melech, G., Lehmann, A., Burgess, S., Harris, M., Owens, V. (2001). Extending
the cross-cultural validity of the theory of basic human values with a different
method of measurement. Journal of Cross-Cultural Psychology, 32, 519-542.
Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe. Dziennik Ustaw z 2017 r., poz. 59.
Warren, M.T., Wray-Lake, L. (2017). Does mindfulness prepare adolescents for value-behavior
concordance? Examining the role of value content. Journal of Adolescence,
58, 56-66.
Wojciszke, B. (2002). Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe Scholar.
Zajdel, K. (2012). Świat wartości gimnazjalistów z małych miast. Studia z Teorii Wychowania,
3, 1(4), 162-175.
Pobrania
Opublikowane
2019-12-01
Jak cytować
Łubianka, B., & Filipiak, S. (2019). System wartości młodzieży w okresie wczesnej adolescencji na dwóch etapach edukacji. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Psychologica, 12, 98–116. https://doi.org/10.24917/20845596.12.5
Numer
Dział
Artykuły
