Homo sapiens a sztuka – twórczość artystyczna w perspektywie psychologii ewolucyjnej
Słowa kluczowe:
psychologia sztuki, psychologia ewolucyjna, mentalizacja, poziomy intencjonalności, warunki brzegowe uprawiania sztukiAbstrakt
Ujęcie ewolucyjne stanowi jedno ze współczesnych podejść psychologicznych starających się wyjaśnić ludzką aktywność artystyczną. W artykule zostały zaprezentowane wybrane funkcjonujące w jego ramach teorie, odnoszące się do poznawczych, emocjonalnych i społecznych uwarunkowań, stanowiących niezbędne podłoże doświadczeń estetycznych, uprawiania oraz odbioru sztuki. Ponadto przedstawiono dwa ewolucyjne sposoby wyjaśniania zjawisk związanych ze sztuką: ujęcie zakładające, że spełnia ona określone funkcje adaptacyjne, oraz ujęcie interpretujące sztukę w kategoriach ubocznego efektu działania mechanizmów psychicznych powstałych w celu radzenia sobie z konkretnymi problemami napotykanymi w fizycznym i społecznym środowisku. W końcowej części tekstu zawarto wskazówki na temat innych zagadnień i powiązanych z nimi koncepcji z zakresu ewolucyjnej psychologii sztuki.Bibliografia
Anderson, A. (2014). We are Stone Age thinkers. W: J. Brockman (red.), What scientific idea is ready for retirement? Pozyskano z https://www.edge.org/responses/what-scientific-idea-is-ready-for-retirement (Dostęp: 10-maja-2016).
Barbour, I.G. (2015). Mity, modele, paradygmaty. Studium porównawcze nauk przyrodniczych i religii, przeł. M. Krośniak. Kraków: Copernicus Center Press.
Baron-Cohen, S. (2014). Teoria zła, przeł. A. Nowak. Sopot: Smak Słowa.
Baron-Cohen, S., Ashwin, E., Ashwin, C., Tavassoli, T., Chakrabarti, B. (2009). Talent in autism: Hyper-systemizing, hyper-attention to detail and sensory hypersensitivity. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 364, 1377-1383.
Blackmore, S. (2002). Maszyna memowa, przeł. N. Radomski. Poznań: Rebis.
Blakemore, S.J., Frith, U. (2008). Jak uczy się mózg, przeł. R. Andruszko. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Boyer, P. (2003). Religious thought and behavior as by-products of brain function. Trends in Cognitive Sciences, 7 (3), 119-124.
Boyer, P. (2007). I człowiek stworzył bogów… Jak powstała religia, przeł. K. Szeżyńska-Maćkowiak. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Bressler, E.R, Balshine, S. (2006). The influence of humor on desirability. Evolution and Human Behavior, 27, 29-39.
Bressler, E.R., Martin, R.A., Balshine, S. (2006). Production and appreciation of humor as sexually selected traits. Evolution and Human Behavior, 27, 121-130.
Brożek, B., Hohol, M. (2014). Umysł matematyczny. Kraków: Copernicus Center Press.
Buss, D.M. (2001). Psychologia ewolucyjna, przeł. M. Orski. Gdańsk: GWP.
Chang, Ch.Y., Chen, P.K. (2005). Human response to window views and indoor plants in the workplace. Hortscience, 40 (5), 1354-1359.
Craig, J., Baron-Cohen, S. (1999). Creativity and imagination in autism and Asperger syndrome. Journal of Autism and Development Disroders, 29 (4), 319-326.
Dawkins, R. (2003). Samolubny gen, przeł. M. Skoneczny. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Dunbar, R. (2014). Nowa historia ewolucji człowieka, przeł. B. Kucharzyk. Kraków: Copernicus Center Press.
Dunbar, R. (2015). Człowiek. Biografia, przeł. Ł. Lamża. Kraków: Copernicus Center Press.
Eliasz, A. (2005). Psychologia ekologiczna. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki. T. 3 (s. 405-440). Gdańsk: GWP.
Fromm, E. (2011). Niech się stanie człowiek. Z psychologii etyki, przeł. R. Saciuk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Gazzaniga, M. (2011). Istota człowieczeństwa. Co czyni nas wyjątkowymi, przeł. A. Nowak. Sopot: Smak Słowa.
Gottschall, J. (2014). There can be no science of art. W: J. Brockman (red.), What scientific idea is ready for retirement? Pozyskano z https://www.edge.org/responses/what-scientific-idea-is-ready-for-retirement (Dostęp: 10-maja-2016).
Grobler, A. (2006). Metodologia nauk. Kraków: Aureus - Znak.
Guttman, B.S. (2008). Ewolucjonizm. Co warto wiedzieć, przeł. J. Klag. Gliwice: Wydawnictwo CKA.
Hagen, E., Bryant, G. (2003). Music and Dance as a coalition signaling system. Human Nature, 14 (1), 21-51.
Hagerhall, C.M., Purcell, T., Taylor, R. (2004). Fractal dimension of landscape silhouette outlines as a predictor of landscape preferences. Journal of Environmental Psychology, 24,247-255.
Haidt, J., Joseph, C. (2004). Intuitive ethics: How innately prepared intuitions generate culturally variable virtues. Daedalus, jesień, 55-66.
Hobbs, D.R., Gallup, G.G. (2011). Songs as a medium for embedded reproductive messages. Evolutionary Psychology, 9 (3), 390-416.
Hurley, M.W., Dennett, D.C., Adams Jr., R.B. (2016). Filozofia dowcipu. Humor jako siła napędowa umysłu, przeł. R. Śmietana. Kraków: Copernicus Center Press.
Kaczmarzyk, M. (2012). Zielony mem. Mikołów: Śląski Ogród Botaniczny.
Kirschner, S., Tomasello, M. (2010). Joint music making promotes prosocial behavior in 4-year-old children. Evolution and Human Behavior, 31, 354-364.
Kragh, H. (2016). Wielkie spekulacje, przeł. T. Lanczewski. Kraków: Copernicus Center Press.
Liu, M.J., Shih, W.L., Ma, L.Y. (2011). Are children with Asperger syndrome creative in divergent thinking and feeling? A brief report. Research in Autism Spectrum Disorders, 5 (1),294-298.
Miller, A.S., Kanazawa, S. (2010). Dlaczego piękni ludzie mają więcej córek. Warszawa: Wydawnictwo Albatros.
Miller, G. (2004). Umysł w zalotach. Poznań: Rebis.
Miller, G. (2010). Teoria szpanu. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Norman, D.A. (2004). Introduction to this special section on beauty, goodness, and usability. Human-Computer Interaction, 19, 311-318.
Pawłowski, B. (2009). Biologia atrakcyjności człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Pinker, S. (2002). Jak działa umysł?, przeł. M. Koraszewska. Warszawa: Książka i Wiedza.
Sprott, J.C. (2004). Can a monkey with a computer create art? Nonlinear Dynamics, Psychology, and Life Sciences, 8 (1), 103-114.
Tatarkiewicz, W. (2011). Dzieje sześciu pojęć. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Taylor, R.P. (2002). Order in Pollock’s Chaos. Scientific American, 12, 116-121.
Taylor, R.P. (2006). Reduction of physiological stress using fractal art and architecture. Leonardo, 39 (3), 245-251.
Tooby, J., Cosmides, L. (2001). Does beauty build adapted minds? Toward an evolutionary theory of aesthetics, fiction and the arts. Substance, 94/95, 6-27.
Ulrich, R.S. (1979). Visual landscapes and psychological well-being. Landscape research, 4 (1),17-23.
Ulrich, R.S. (1984). View through a window may influence recovery from surgery. Science, 224,420-421.
Wilson, E.O. (2011). Konsiliencja. Jedność wiedzy, przeł. J. Mikos. Poznań: Zysk i S-ka.
Windhagen, S., Bookstein, F.L., Grammer, K., Oberzaucher, E., Said, H., Slice, D.E., Thorstensen, T., Schaefer, K. (2012). “Cars have their own faces”: Cross-cultural ratings of car shapes in biological (stereotypical) terms. Evolution and Human Behavior, 33, 109-120.
Workman, L., Reader, W. (2014). Evolutionary Psychology: An Introduction. Cambridge: Cambridge University Press.
Wróbel, S. (2010). Umysł, gramatyka, ewolucja. Wykłady z filozofii umysłu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zahawi, A. (1975). Mate selection: A selection for a handicap. Journal of Theoretical Biology, 53, 205-214.
Barbour, I.G. (2015). Mity, modele, paradygmaty. Studium porównawcze nauk przyrodniczych i religii, przeł. M. Krośniak. Kraków: Copernicus Center Press.
Baron-Cohen, S. (2014). Teoria zła, przeł. A. Nowak. Sopot: Smak Słowa.
Baron-Cohen, S., Ashwin, E., Ashwin, C., Tavassoli, T., Chakrabarti, B. (2009). Talent in autism: Hyper-systemizing, hyper-attention to detail and sensory hypersensitivity. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 364, 1377-1383.
Blackmore, S. (2002). Maszyna memowa, przeł. N. Radomski. Poznań: Rebis.
Blakemore, S.J., Frith, U. (2008). Jak uczy się mózg, przeł. R. Andruszko. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Boyer, P. (2003). Religious thought and behavior as by-products of brain function. Trends in Cognitive Sciences, 7 (3), 119-124.
Boyer, P. (2007). I człowiek stworzył bogów… Jak powstała religia, przeł. K. Szeżyńska-Maćkowiak. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Bressler, E.R, Balshine, S. (2006). The influence of humor on desirability. Evolution and Human Behavior, 27, 29-39.
Bressler, E.R., Martin, R.A., Balshine, S. (2006). Production and appreciation of humor as sexually selected traits. Evolution and Human Behavior, 27, 121-130.
Brożek, B., Hohol, M. (2014). Umysł matematyczny. Kraków: Copernicus Center Press.
Buss, D.M. (2001). Psychologia ewolucyjna, przeł. M. Orski. Gdańsk: GWP.
Chang, Ch.Y., Chen, P.K. (2005). Human response to window views and indoor plants in the workplace. Hortscience, 40 (5), 1354-1359.
Craig, J., Baron-Cohen, S. (1999). Creativity and imagination in autism and Asperger syndrome. Journal of Autism and Development Disroders, 29 (4), 319-326.
Dawkins, R. (2003). Samolubny gen, przeł. M. Skoneczny. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Dunbar, R. (2014). Nowa historia ewolucji człowieka, przeł. B. Kucharzyk. Kraków: Copernicus Center Press.
Dunbar, R. (2015). Człowiek. Biografia, przeł. Ł. Lamża. Kraków: Copernicus Center Press.
Eliasz, A. (2005). Psychologia ekologiczna. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki. T. 3 (s. 405-440). Gdańsk: GWP.
Fromm, E. (2011). Niech się stanie człowiek. Z psychologii etyki, przeł. R. Saciuk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Gazzaniga, M. (2011). Istota człowieczeństwa. Co czyni nas wyjątkowymi, przeł. A. Nowak. Sopot: Smak Słowa.
Gottschall, J. (2014). There can be no science of art. W: J. Brockman (red.), What scientific idea is ready for retirement? Pozyskano z https://www.edge.org/responses/what-scientific-idea-is-ready-for-retirement (Dostęp: 10-maja-2016).
Grobler, A. (2006). Metodologia nauk. Kraków: Aureus - Znak.
Guttman, B.S. (2008). Ewolucjonizm. Co warto wiedzieć, przeł. J. Klag. Gliwice: Wydawnictwo CKA.
Hagen, E., Bryant, G. (2003). Music and Dance as a coalition signaling system. Human Nature, 14 (1), 21-51.
Hagerhall, C.M., Purcell, T., Taylor, R. (2004). Fractal dimension of landscape silhouette outlines as a predictor of landscape preferences. Journal of Environmental Psychology, 24,247-255.
Haidt, J., Joseph, C. (2004). Intuitive ethics: How innately prepared intuitions generate culturally variable virtues. Daedalus, jesień, 55-66.
Hobbs, D.R., Gallup, G.G. (2011). Songs as a medium for embedded reproductive messages. Evolutionary Psychology, 9 (3), 390-416.
Hurley, M.W., Dennett, D.C., Adams Jr., R.B. (2016). Filozofia dowcipu. Humor jako siła napędowa umysłu, przeł. R. Śmietana. Kraków: Copernicus Center Press.
Kaczmarzyk, M. (2012). Zielony mem. Mikołów: Śląski Ogród Botaniczny.
Kirschner, S., Tomasello, M. (2010). Joint music making promotes prosocial behavior in 4-year-old children. Evolution and Human Behavior, 31, 354-364.
Kragh, H. (2016). Wielkie spekulacje, przeł. T. Lanczewski. Kraków: Copernicus Center Press.
Liu, M.J., Shih, W.L., Ma, L.Y. (2011). Are children with Asperger syndrome creative in divergent thinking and feeling? A brief report. Research in Autism Spectrum Disorders, 5 (1),294-298.
Miller, A.S., Kanazawa, S. (2010). Dlaczego piękni ludzie mają więcej córek. Warszawa: Wydawnictwo Albatros.
Miller, G. (2004). Umysł w zalotach. Poznań: Rebis.
Miller, G. (2010). Teoria szpanu. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Norman, D.A. (2004). Introduction to this special section on beauty, goodness, and usability. Human-Computer Interaction, 19, 311-318.
Pawłowski, B. (2009). Biologia atrakcyjności człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Pinker, S. (2002). Jak działa umysł?, przeł. M. Koraszewska. Warszawa: Książka i Wiedza.
Sprott, J.C. (2004). Can a monkey with a computer create art? Nonlinear Dynamics, Psychology, and Life Sciences, 8 (1), 103-114.
Tatarkiewicz, W. (2011). Dzieje sześciu pojęć. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Taylor, R.P. (2002). Order in Pollock’s Chaos. Scientific American, 12, 116-121.
Taylor, R.P. (2006). Reduction of physiological stress using fractal art and architecture. Leonardo, 39 (3), 245-251.
Tooby, J., Cosmides, L. (2001). Does beauty build adapted minds? Toward an evolutionary theory of aesthetics, fiction and the arts. Substance, 94/95, 6-27.
Ulrich, R.S. (1979). Visual landscapes and psychological well-being. Landscape research, 4 (1),17-23.
Ulrich, R.S. (1984). View through a window may influence recovery from surgery. Science, 224,420-421.
Wilson, E.O. (2011). Konsiliencja. Jedność wiedzy, przeł. J. Mikos. Poznań: Zysk i S-ka.
Windhagen, S., Bookstein, F.L., Grammer, K., Oberzaucher, E., Said, H., Slice, D.E., Thorstensen, T., Schaefer, K. (2012). “Cars have their own faces”: Cross-cultural ratings of car shapes in biological (stereotypical) terms. Evolution and Human Behavior, 33, 109-120.
Workman, L., Reader, W. (2014). Evolutionary Psychology: An Introduction. Cambridge: Cambridge University Press.
Wróbel, S. (2010). Umysł, gramatyka, ewolucja. Wykłady z filozofii umysłu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zahawi, A. (1975). Mate selection: A selection for a handicap. Journal of Theoretical Biology, 53, 205-214.
Pobrania
Opublikowane
2016-12-01
Jak cytować
Jach, Łukasz. (2016). Homo sapiens a sztuka – twórczość artystyczna w perspektywie psychologii ewolucyjnej. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Psychologica, 9(1), 75–92. Pobrano z https://studia-psychologica.uken.krakow.pl/article/view/5625
Numer
Dział
Artykuły
