Problematyka wolności w dwóch paradygmatach psychologii: przyrodniczym i humanistycznym
Słowa kluczowe:
wolność, paradygmat przyrodniczy, paradygmat humanistyczny, naturalizm, antynaturalizmAbstrakt
Wolność jako przedmiot badań w psychologii akademickiej zaliczana była zawsze do przestrzeni trudno poddającej się eksploracji. Zasadniczym powodem nieobecności problematyki wolności w psychologii bądź też jej fragmentaryczności są spory, które od początku istnienia psychologii jako dyscypliny naukowej zawisły nad decyzjami dotyczącymi podejmowania problematyki określonych obszarów zjawisk. Przyjęcie określonego repertuaru założeń metodologicznych i filozoficznych rozstrzygało arbitralnie również o zainteresowaniu tematyką wolności. Historia obecności problematyki wolności w psychologii to dzieje zmagań różnych paradygmatów dotyczących natury przedmiotu i metod jego badania.Bibliografia
Bartosz, B. (1995). Perspektywa hermeneutyczna w psychologii. In M. Straś-Romanowska (Ed.), Na tropach psychologii jako nauki humanistycznej (pp. 50-67). Warszawa-Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Bear, J., Kaufman, J. C. & Baumeister, R. F. (2008). Introduction: Psychology and Free Will. In J. Bear, J. C. Kaufman & R. F. Baumeister (Eds.), Are we free? Psychology and Free Will. New York: Oxford University Press, 3-9.
Bronk, A. (1988). Rozumienie, dzieje, język. Filozoficzna hermeneutyka H. G. Gadamera. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Dilthey, W. (1987). O istocie filozofii. In W. Dilthey, O istocie filozofii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Dilthey, W. (2004). Budowa świata historycznego w naukach humanistycznych. Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria.
Dweck, C. S. & Molden, D. C. (2008). Self-Theories: The Construction of Free Will. In J. Bear, J. C. Kaufman & R. F. Baumeister (Eds.), Are we free? Psychology and Free Will (pp. 44-66). New York: Oxford University Press.
Frankl, V. E. (1984). Homo patiens. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Gałdowa, A. (2000). Powszechność i wyjątek. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Giorgi, A. (2002). Psychologia jako nauka empiryczna uprawiana z ludzkiej perspektywy. Podejście fenomenologiczne. Białystok: Trans Humana.
Habermas, J. (1999). Teoria działania komunikacyjnego: Racjonalność działania a racjonalność społeczna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Husserl, E. (1975). Idee I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Klein, P. & Westcott, M. R. (1994). The changing character of phenomenological psychology. Canadian Psychology, 2, 133-158.
Koch, S. (2002). Psychologia wobec pojawiających się koncepcji wiedzy. In T. W. Wann (Ed.), Behawioryzm i fenomenologia. Różne ujęcia współczesnej psychologii (p. 11-61). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kofta, M. (1991). Poczucie kontroli, złudzenia na temat siebie, a adaptacja psychologiczna. In M. Kofta & K. Szustrowa (Eds.), Złudzenia, które pozwalają żyć (pp. 199-225). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kopińska, V. (2008). Współczesna młodzież wobec problemu wolności. Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne Akapit.
Kozielecki, J. (1996). Koncepcje psychologiczne człowieka. Warszawa: Żak.
Krasnodębski, Z. (1986). Rozumienie ludzkiego zachowania. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
MacLeod, R. B. (2002). Fenomenologia. Wyzwanie dla psychologii eksperymentalnej. In T. W. Wann (Ed.), Behawioryzm i fenomenologia. Różne ujęcia współczesnej psychologii. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Mele, A. R. (2008). Psychology and Free Will: A Commentary. In J. Bear, J. C. Kaufman & R. F. Baumeister (Eds.), Are we free? Psychology and Free Will (pp. 325-346). New York: Oxford University Press.
Mokrzycki, E. (1975). Metodologiczny dogmat naturalizmu. Studia filozoficzne, 7, 67-81.
Mudyń, K. (1997a). O doświadczaniu wolności i zniewolenia w relacjach interpersonalnych. In K. Mudyń, Zdarza się, że myślimy (pp. 105-119). Kraków: Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu.
Mudyń, K. (2001). Prywatne koncepcje wolności i ich psychologiczne konsekwencje. Referat wygłoszony na 11. Europejskim Sympozjum Somatoterapii.
Mudyń, K. (2004). O sposobach rozumienia osobistej wolności i odpowiedzialności. In P. Piotrowski (Ed.), Przemoc i marginalizacja. Patologie społecznego dyskursu (pp. 15-36). Warszawa: Żak.
Nelicki, A. (1990). Kategoria osoby w koncepcjach Viktora E. Frankla i Gordona W. Allporta. Przegląd Psychologiczny, 1, 77-86.
Niemczyński, A. (1989). Empiryzm a zaangażowanie aksjologiczne psychologii. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, 6, 127-131.
Opoczyńska, M. (1996). Możliwości osobowego rozwoju w schizofrenii. Kraków: Dom Wydawnictw Naukowych.
Paszkiewicz, E. (1978). Metodologia czy filozofia? (Uwagi na marginesie metodologicznych niepokojów Józefa Kozieleckiego). Przegląd Psychologiczny, 4, 761-769.
Pink, T. (2007). The Psychology of Freedom. Cambridge: Cambridge University Press.
Popper, C. R. (2002). Logika odkrycia naukowego. Warszawa: Aletheia.
Prusiński, T. (w druku). Fenomenologiczno-kontekstowe podejście do badania wolności w psychologii. Studia Psychologica.
Roediger, H. L., Goode, M. K. & Zaromb, F. M. (2008). Free Will and the Control of Action. In J. Bear, J. C. Kaufman & R. F. Baumeister (Eds.), Are we free? Psychology and Free Will (pp. 205-225). New York: Oxford University Press.
Scriven, M. (2002). Poglądy na naturę człowieka. In T. W. Wann (Ed.), Behawioryzm i fenomenologia. Różne ujęcia współczesnej psychologii (pp. 195-225). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Simonton, D. K. (2008). Willing Creation: The Yin and Yang of the Creative Life. In J. Bear, J. C. Kaufman & R. F. Baumeister (Eds.), Are we free? Psychology and Free Will (pp. 296-303). New York: Oxford University Press.
Skinner, B. (1978). Poza wolnością i godnością. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Solomon, R. (2001). In defense of freedom. American Psychologist, 1, 79-80.
Straś-Romanowska, M. (1993). Psychologia sensu jako alternatywa wobec psychologii mechanizmów regulacyjnych. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, 9, 97-107.
Straś-Romanowska, M. (1995). Główne idee teoretyczne i metodologiczne psychologii personalistyczno-egzystencjalnej jako dyscypliny humanistycznej. In M. Straś-Romanowska (Ed.), Na tropach psychologii jako nauki humanistycznej (pp. 15-47). Warszawa-Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Such, J. (1973). Spór naturalizmu z antynaturalizmem o metodę nauk humanistycznych. In J. Such, Wstęp do metodologii ogólnej nauk (pp. 210-234). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Taylor, Ch. (1985). Human agency and lang. Cambridge: Cambridge University Press.
Tolman, E. Ch. (1938). The determiners of behavior at a choice point. The Psychological Review, 45, 1-41.
Tolman, E. Ch. (1995). Zachowanie celowe u zwierząt i ludzi. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Trzópek, J. (2003). Problem woli. Między antropologią filozoficzną a psychologią mechanizmów regulacyjnych. Kraków: Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”.
Trzópek, J. (2006). Filozofie psychologii. Naturalistyczne i antynaturalistyczne podstawy psychologii współczesnej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Trzópek, J. (2008). Wolność egzystencjalna a psychologiczne rozumienia wolności. Analiza i Egzystencja, 8, 65-83.
Uchnast, Z. (1990). Problem podmiotowości w ujęciu psychologicznym. Przegląd Psychologiczny, 1, 41-57.
Westcott, M. (1988). The Psychology of Human Freedom. New York: Springer-Verlag.
Westcott, M. (1994). Freedom and Civilization: when more is less. Canadian Psychology, 4, 159-166.
Bear, J., Kaufman, J. C. & Baumeister, R. F. (2008). Introduction: Psychology and Free Will. In J. Bear, J. C. Kaufman & R. F. Baumeister (Eds.), Are we free? Psychology and Free Will. New York: Oxford University Press, 3-9.
Bronk, A. (1988). Rozumienie, dzieje, język. Filozoficzna hermeneutyka H. G. Gadamera. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Dilthey, W. (1987). O istocie filozofii. In W. Dilthey, O istocie filozofii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Dilthey, W. (2004). Budowa świata historycznego w naukach humanistycznych. Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria.
Dweck, C. S. & Molden, D. C. (2008). Self-Theories: The Construction of Free Will. In J. Bear, J. C. Kaufman & R. F. Baumeister (Eds.), Are we free? Psychology and Free Will (pp. 44-66). New York: Oxford University Press.
Frankl, V. E. (1984). Homo patiens. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Gałdowa, A. (2000). Powszechność i wyjątek. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Giorgi, A. (2002). Psychologia jako nauka empiryczna uprawiana z ludzkiej perspektywy. Podejście fenomenologiczne. Białystok: Trans Humana.
Habermas, J. (1999). Teoria działania komunikacyjnego: Racjonalność działania a racjonalność społeczna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Husserl, E. (1975). Idee I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Klein, P. & Westcott, M. R. (1994). The changing character of phenomenological psychology. Canadian Psychology, 2, 133-158.
Koch, S. (2002). Psychologia wobec pojawiających się koncepcji wiedzy. In T. W. Wann (Ed.), Behawioryzm i fenomenologia. Różne ujęcia współczesnej psychologii (p. 11-61). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kofta, M. (1991). Poczucie kontroli, złudzenia na temat siebie, a adaptacja psychologiczna. In M. Kofta & K. Szustrowa (Eds.), Złudzenia, które pozwalają żyć (pp. 199-225). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kopińska, V. (2008). Współczesna młodzież wobec problemu wolności. Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne Akapit.
Kozielecki, J. (1996). Koncepcje psychologiczne człowieka. Warszawa: Żak.
Krasnodębski, Z. (1986). Rozumienie ludzkiego zachowania. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
MacLeod, R. B. (2002). Fenomenologia. Wyzwanie dla psychologii eksperymentalnej. In T. W. Wann (Ed.), Behawioryzm i fenomenologia. Różne ujęcia współczesnej psychologii. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Mele, A. R. (2008). Psychology and Free Will: A Commentary. In J. Bear, J. C. Kaufman & R. F. Baumeister (Eds.), Are we free? Psychology and Free Will (pp. 325-346). New York: Oxford University Press.
Mokrzycki, E. (1975). Metodologiczny dogmat naturalizmu. Studia filozoficzne, 7, 67-81.
Mudyń, K. (1997a). O doświadczaniu wolności i zniewolenia w relacjach interpersonalnych. In K. Mudyń, Zdarza się, że myślimy (pp. 105-119). Kraków: Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu.
Mudyń, K. (2001). Prywatne koncepcje wolności i ich psychologiczne konsekwencje. Referat wygłoszony na 11. Europejskim Sympozjum Somatoterapii.
Mudyń, K. (2004). O sposobach rozumienia osobistej wolności i odpowiedzialności. In P. Piotrowski (Ed.), Przemoc i marginalizacja. Patologie społecznego dyskursu (pp. 15-36). Warszawa: Żak.
Nelicki, A. (1990). Kategoria osoby w koncepcjach Viktora E. Frankla i Gordona W. Allporta. Przegląd Psychologiczny, 1, 77-86.
Niemczyński, A. (1989). Empiryzm a zaangażowanie aksjologiczne psychologii. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, 6, 127-131.
Opoczyńska, M. (1996). Możliwości osobowego rozwoju w schizofrenii. Kraków: Dom Wydawnictw Naukowych.
Paszkiewicz, E. (1978). Metodologia czy filozofia? (Uwagi na marginesie metodologicznych niepokojów Józefa Kozieleckiego). Przegląd Psychologiczny, 4, 761-769.
Pink, T. (2007). The Psychology of Freedom. Cambridge: Cambridge University Press.
Popper, C. R. (2002). Logika odkrycia naukowego. Warszawa: Aletheia.
Prusiński, T. (w druku). Fenomenologiczno-kontekstowe podejście do badania wolności w psychologii. Studia Psychologica.
Roediger, H. L., Goode, M. K. & Zaromb, F. M. (2008). Free Will and the Control of Action. In J. Bear, J. C. Kaufman & R. F. Baumeister (Eds.), Are we free? Psychology and Free Will (pp. 205-225). New York: Oxford University Press.
Scriven, M. (2002). Poglądy na naturę człowieka. In T. W. Wann (Ed.), Behawioryzm i fenomenologia. Różne ujęcia współczesnej psychologii (pp. 195-225). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Simonton, D. K. (2008). Willing Creation: The Yin and Yang of the Creative Life. In J. Bear, J. C. Kaufman & R. F. Baumeister (Eds.), Are we free? Psychology and Free Will (pp. 296-303). New York: Oxford University Press.
Skinner, B. (1978). Poza wolnością i godnością. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Solomon, R. (2001). In defense of freedom. American Psychologist, 1, 79-80.
Straś-Romanowska, M. (1993). Psychologia sensu jako alternatywa wobec psychologii mechanizmów regulacyjnych. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, 9, 97-107.
Straś-Romanowska, M. (1995). Główne idee teoretyczne i metodologiczne psychologii personalistyczno-egzystencjalnej jako dyscypliny humanistycznej. In M. Straś-Romanowska (Ed.), Na tropach psychologii jako nauki humanistycznej (pp. 15-47). Warszawa-Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Such, J. (1973). Spór naturalizmu z antynaturalizmem o metodę nauk humanistycznych. In J. Such, Wstęp do metodologii ogólnej nauk (pp. 210-234). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Taylor, Ch. (1985). Human agency and lang. Cambridge: Cambridge University Press.
Tolman, E. Ch. (1938). The determiners of behavior at a choice point. The Psychological Review, 45, 1-41.
Tolman, E. Ch. (1995). Zachowanie celowe u zwierząt i ludzi. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Trzópek, J. (2003). Problem woli. Między antropologią filozoficzną a psychologią mechanizmów regulacyjnych. Kraków: Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”.
Trzópek, J. (2006). Filozofie psychologii. Naturalistyczne i antynaturalistyczne podstawy psychologii współczesnej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Trzópek, J. (2008). Wolność egzystencjalna a psychologiczne rozumienia wolności. Analiza i Egzystencja, 8, 65-83.
Uchnast, Z. (1990). Problem podmiotowości w ujęciu psychologicznym. Przegląd Psychologiczny, 1, 41-57.
Westcott, M. (1988). The Psychology of Human Freedom. New York: Springer-Verlag.
Westcott, M. (1994). Freedom and Civilization: when more is less. Canadian Psychology, 4, 159-166.
Pobrania
Opublikowane
2012-12-01
Jak cytować
Prusiński, T. (2012). Problematyka wolności w dwóch paradygmatach psychologii: przyrodniczym i humanistycznym. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Psychologica, 5(1), 112–127. Pobrano z https://studia-psychologica.uken.krakow.pl/article/view/5583
Numer
Dział
Artykuły
