Językowe i kulturowe wyznaczniki rozwoju teorii umysłu u dzieci głuchych
Słowa kluczowe:
teoria umysłu, głuchota, rozwójAbstrakt
Artykuł przedstawia przegląd współczesnych badań poświęconych problematyce teorii umy-słu u dzieci głuchych. Autorka analizuje uwarunkowania opóźnień rozwojowych ujawnianych przez głuche dzieci wychowane w rodzinach słyszących. Opóźnienie to nie jest jednak prostą konsekwencją głuchoty per se, ale raczej skutkiem współdziałania wpływu głuchoty i zmiennych kontekstowych o charakterze językowym i kulturowym. Uczestnictwo dziecka w konwersacjach realizowanych przy użyciu języka migowego, dotyczących stanów i procesów psychicznych, zarówno w domu, jak i w szkole, okazuje się kluczowe dla naturalnego przebiegu rozwoju umiejętności rozumienia fałszywych przekonań. Praktyczna implikacja cytowanych badań sprowadza się do postulatu obecności migającego modela w rozwoju dziecka wychowanego w rodzinie słyszącej oraz powszechnej dwujęzycznej edukacji, opierającej się na założeniu, że głuche dziecko musi opanować najpierw język migowy, a później foniczny (narodowy) jako język obcy, gdyż nawet w rodzinach, w których język migowy jest językiem pierwszym, rozwój ToM (Theory of Mind) może być u dzieci głuchych opóźniony, jeżeli dziecko kształci się w szkole nastawionej na edukację oralną.Bibliografia
Baron-Cohen, S. (1995). Mindblindness: an essay on autism and theory of mind. Cambridge, Mass.: MIT Press.
Bartsch, K. & Wellman, H. (1995). Children talk about the mind. New York, Oxford: Oxford University Press.
Bartsch, K. & Wellman, H. (1989). Young children attribution of action to beliefs and desirers. Child Development, 60, 946-964.
Białas, M. (2008). Kompetencja językowo-kulturowa a tożsamość narodowa niesłyszących. In E. Woźnicka (Ed.), Tożsamość społeczno-kulturowa głuchych. Łódź: Polski Związek Głuchych, Oddział Łódź.
Białecka-Pikul, M. (2002). Co dzieci wiedzą o umyśle i myśleniu - badania i opis dziecięcej reprezentacji stanów mentalnych. Kraków: Wyd. UJ.
Brownell, H., Griffin, R., Winner, E., Friedman, O. & Napp, H. (2000). Celebral lateralization and Theory of Mind. In S. Baron-Cohen, H. Tager-Flusberg & D. Cohen (Eds.), Understanding other minds: perspectives from developmental cognitive (pp. 306-333). Oxford: Oxford University Press.
Courtin, C. & Melot, A. (1998). Development of theories of mind in deaf children. In M. Marschark & M. D. Clark (Eds.), Psychological perspectives on deafness (pp. 79-102). Malwah, NJ: Erlbaum.
Czajkowska-Kisil, M. & Klimczewska, A. (2008). Rola języka migowego w kształtowaniu tożsamości Głuchych w Polsce. In E. Woźnicka (Ed.), Tożsamość społeczno-kulturowa głuchych. Łódź: Polski Związek Głuchych, Oddział Łódź.
DeVilliers, J. G. & DeVilliers, P. (2000). Linguistic determinism and the understanding of false belief. In P. Mitchell & K. Riggs (Eds.), Children’s reasoning and the mind (pp. 191-228). Hove, UK: Psychology Press.
Edmondson, P. (2006). Deaf children’s understanding of other people’s thought processes. Educational Psychology in Practice, 22, 159-169.
Falkman, K., Roos, C. & Hjelmquist, E. (2007). Mentalizing skills of non-native early signers: A longitudinal perspective. European Journal of Developmental Psychology, 4, 178-197.
Flavell, J. (1999). Cognitive development: Children’s knowledge about the mind. Annual Reviews of Psychology, 50, 21-45.
Flavell, J., Flavell, E. & Green, F. (1987). Young children’s knowledge about the apparent-real and pretend-real distinctions. Developmental Psychology, 23, 816-822.
Hofstede, G. (2000). Kultury i Organizacje. Zaprogramowanie umysłu. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
Gardfield, J., Peterson, C. & Perry, T. (2001). Social Cognition, Lang Acquisition and The Development of the Theory of Mind. Mind & Lang, 16(5), 494-541.
Geppertowa, L. (1968). Źródła trudności w przyswajaniu języka przez dzieci głuche. Warszawa: PWN.
Gopnik, A. & Meltzoff, A. N. (1997). Words, thoughts, and theories. Cambridge, Mass.: Bradford, MIT.
Gopnik, A. & Wellman, H. (1994). The “theory theory”. In L. Hirschfield & S. Gelman (Eds.), Domain specificity in culture and cognition. New York: Cambridge University Press.
Grabias, S. (1994). Język w zachowaniach społecznych. Lublin: UMCS.
Gray, C. & Hosie, J. (1996). Deafness, story understanding and theory of mind. Journal of Deaf Studies and Deaf Education, 1, 217-233.
Happé, F. (1995). The role of age and verbal ability in theory of mind task performance of subjects with autism. Child Development, 66, 843-855.
Harris, P. L. (1992). From simulation to folk psychology: the case for development. Mind Lang, 7, 120-144.
Harris, P. L. (2006). Social cognition. In D. Kuhn & R. Siegler (Eds.), Handbook of child psychology (pp. 811-858). New York: Wiley.
Lane, H. (1996). Maska dobroczynności. Deprecjacja społeczności głuchych. Warszawa: WSiP.
Leslie, A. M. (1987). Pretence and representation: the origins of “theory of mind”. Psychological Review, 94, 412-426.
Leslie, A. (1994). ToMM, ToBy, and Agency: core architecture and domain specificity. In L. Hirschfeld & S. Gelman (Eds.), Mapping the mind: Domain specificity in cognition and culture. Cambridge: Cambridge University Press.
Leslie, A. & Happé, F. (1989). Autism and ostensive communication: The relevance of metarepresentation. Development and Psychopathology, 1, 205-212.
Lohmann, H. & Tomasello, M. (2003). The role of lang in the development of false belief understanding: A training study. Child Development, 74, 1130-1144.
Lundy, J. E. B. (2002). Age and lang skills of deaf children in relation to theory of mind development. Journal of Deaf Studies and Deaf Education, 7, 41-56.
Marschark, M., Green, V., Hindmarsh, G. & Walker, S. (2000). Understanding theory of mind in children who are deaf. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 41(8), 1067-1073.
Marschark, M. (1993). Psychological development of deaf children. New York: Oxford University Press.
McAlister, A. & Peterson, C. C. (2006). Mental playmates: Siblings, executive functioning and theory of mind. British Journal of Developmental Psychology, 24, 733-751.
Meristo, M., Falkman, K., Hjelmquist, E., Tedoldi, M., Surian, L. & Siegal, M. (2007). Lang access and theory of mind reasoning: Evidence from deaf children in bilingual and oral environments. Developmental Psychology, 43, 1156-1169.
Moeller, M. P. & Schick, B. (2006). Relations between maternal input and theory of mind understanding in deaf children. Child Development, 77, 751-766.
Moeller, M. P. (2002). Mothers’ mental state input and theory of mind understanding in deaf and hearing children (January 1, 2002). ETD collection for University of Nebraska - Lincoln. Paper AAI3059958. http://digitalcommons.unl.edu/dissertations/AAI3059958 (15.08.2012).
Morgan, G. & Kegl, J. (2006). Nicaraguan sign lang and theory of mind: The issue of critical periods and abilities. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 47, 811-819.
Perner, J. (1991). Understanding the representational mind. Bradford Book MIT Press.
Peterson, C. C. (2000). Kindred spirits: Influences of siblings’ perspectives on theory of mind. Cognitive Development, 15, 435-455.
Peterson, C. C. (2002). Drawing Insight from Pictures: The Development of Concepts of False Drawing and False Belief in Children with Deafness, Normal Hearing, and Autism. Child Development, 73(5), 1442-1459.
Peterson, C. C. (2004). Theory of mind development in oral deaf children with cochlear implants or conventional hearing aids. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45, 1096-1106.
Peterson, C. C. (2009). Development of social-cognitive and communication skills in children born deaf. Scandinavian Journal of Psychology, 50(5), 475-483.
Peterson, C. C. & Siegal, M. (1995). Deafness, conversation and theory of mind. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 36, 459-474.
Peterson, C. C. & Siegal, M. (1999). Insight into Theory of Mind from Deafness and Autism. Mind and Lang, 15, 77-99.
Peterson, C. C. & Siegal, M. (2000). Insights into theory of mind from deafness and autism. Mind and Lang, 15, 123-145.
Peterson, C. C., Wellman, H. M. & Liu, D. (2005). Steps in Theory-of-mind Development for Children with Deafness. Child Development, 76, 502-517.
Peterson, C. C. & Wellman, H. M. (2009). From fancy to reason: Scaling deaf children’s theory of mind and pretence. British Journal of Developmental Psychology, 27, 297-310.
Premack, D. & Woodruff, G. (1978). Does the chimpanzee have a theory of mind? Behavioral and Brain Sciences, 4, 515-526.
Premack, D. (1990). Do infants have a theory of self-propelled objects? Cognition, 36, 1-16.
Remmel, E., Bettger, J. G. & Weinberg, A. M. (2001). Theory of mind development in deaf children. In M. D. Clark, M. Marschark & M. Karchmer (Eds.), Context, cognition, and deafness (pp. 113-134). Washington, DC: Gallaudet University Press.
Remmel, E. & Peters, K. (2009). Theory of Mind and Lang in Children With Cochlear Implants. Journal of Deaf Studies and Deaf Education, 14(2), 218-236.
Ruffman, T., Perner, J., Naito, M., Parkin, L. & Clements, W. A. (1998). Older (but not younger) siblings facilitate false belief understanding. Developmental Psychology, 34, 161-174.
Ruffman, T., Slade, L. & Crowe, E. (2002). The relation between children’s and mothers’ mental state lang and theory-of-mind understanding. Child Development, 73, 734-751.
Russell, P. A., Hosie, J. A., Gray, C. D., Scott, C., Hunter, N., Banks, J. S. & Macaulay, M. C. (1998). The development of theory of mind in deaf children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 39, 903-910.
Sacks, O. (1998). Zobaczyć głos: Podróż do świata ciszy. Poznań: Zysk i Ska.
Schick, B., DeVilliers, P., DeVilliers, J. & Hoffmeister, R. (2007). Lang and theory of mind: A study of deaf children. Child Development, 78, 376-396.
Siegal, M. & Peterson, C. C. (2008). Lang and theory of mind in atypically developing children: Evidence from deafness, blindness and autism. In C. Sharp, P. Fonagy & I. Goodyear (Eds.), Social cognition and developmental psychopathology (pp. 81-112). Oxford: Oxford University Press.
Slaughter, V., Peterson, C. C. & MacIntosh, E. (2007). Mind what mother says. Child Development, 78, 839-858.
Steeds, L., Rowe, K. & Dowker, A. (1997). Deaf children’s understandings of belief and desires. Journal of Deaf Studies and Deaf Education, 2, 185-195.
Sullivan, H. & Winner, E. (1991). When 3-year-olds understand ignorance, false belief and representational change. British Journal of Developmental Psychology, 9(1), 159-171.
Świdziński, M. (2005). Języki migowe. In T. Gałkowski, E. Szeląg & G. Jastrzębowska (Eds.), Podstawy neurologopedii (pp. 679-692). Opole: Uniwersytet Opolski.
Tomaszewski, P. (1999). Depatologizacja głuchoty: Droga do dwujęzyczności i dwukulturowości w wychowaniu dziecka głuchego. In R. Ossowski (Ed.), Kształcenie specjalne i integracyjne. Materiały z konferencji, Kościelisko, 11-13 marca 1999. Warszawa: MEN.
Tomaszewski, P. (2008). Co z mową głośną w wychowaniu dwujęzycznym dziecka głuchego? In J. Porayski-Pomsta (Ed.), Diagnoza i terapia w logopedii (pp. 37-56). Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA.
Tomaszewski, P. & Rosik, P. (2002). Czy Polski Język Migowy jest prawdziwym językiem? In Z. Tarkowski & G. Jastrzębowska (Eds.), Człowiek wobec ograniczeń. Niepełnosprawność, komunikacja, terapia, (pp. 133−165). Lublin.
Tomaszewski, P. & Bandurski, M. (2007). Rozwój językowy i poznawczy dzieci głuchych a strategie wychowawcze ich rodziców. In E. Pisula & D. Danielewicz (Eds.), Rodzina z dzieckiem z niepełnosprawnością. Gdańsk: Wyd. Harmonia.
Tomasello, M. (1999). Kulturowe źródła ludzkiego poznawania. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Vaccari, C. & Marschark, M. (1997). Communication between parents and deaf children: Implications for social-emotional development. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 38, 793-801.
Wawrzyniak-Chrzanowska, B. (2008). Świat pełen znaczeń - osoby niesłyszące jako twórcy i odbiorcy przekazów kulturowych. In E. Woźnicka (Ed.), Tożsamość społeczno-kulturowa głuchych. Łódź: Polski Związek Głuchych, Oddział Łódź.
Wygotski, L. (1971). Wybrane prace psychologiczne. Warszawa: PWN.
Wellman, H. M. & Bartsch, K. (1988). Young children’s reasoning about belief. Cognition, 30, 239-277.
Wellman, H. M. & Liu, D. (2004). Scaling of theory of mind tasks. Child Development, 75, 523-541.
Wellman, H. M., Fang, F., Liu, D., Zhu, L. & Liu, G. (2006). Scaling theory of mind understandings in Chinese children. Psychological Science, 17, 1075-1081.
Wimmer, H. & Perner, J. (1983). Beliefs about beliefs: Representation and constraining function of wrong beliefs in young children’s understanding of perception. Cognition, 13, 103-128.
Woolfe, T., Want, S. C. & Siegal, M. (2002). Signposts to development: Theory of mind in deaf children. Child Development, 73, 768-778.
Woolfe, T., Want, S. C. & Siegal, M. (2003). Siblings and theory of mind in deaf native signing children. Journal of Deaf Studies & Deaf Education, 8, 340-347.
Yirmiya, N., Erel, O., Shaked, M. & Solomonica-Levi, D. (1998). Meta-analysis comparing theory of mind abilities of individuals with autism, individuals with mental retardation, and normally developing individuals. Psychological Bulletin, 124, 283-307.
Zalewska, M. (1998). Dziecko w autoportrecie z zamalowaną twarzą. Psychiczne mechanizmy zaburzeń rozwoju tożsamości dziecka głuchego i dziecka z opóźnionym rozwojem mowy. Warszawa: Jacek Santorski & CO.
Bartsch, K. & Wellman, H. (1995). Children talk about the mind. New York, Oxford: Oxford University Press.
Bartsch, K. & Wellman, H. (1989). Young children attribution of action to beliefs and desirers. Child Development, 60, 946-964.
Białas, M. (2008). Kompetencja językowo-kulturowa a tożsamość narodowa niesłyszących. In E. Woźnicka (Ed.), Tożsamość społeczno-kulturowa głuchych. Łódź: Polski Związek Głuchych, Oddział Łódź.
Białecka-Pikul, M. (2002). Co dzieci wiedzą o umyśle i myśleniu - badania i opis dziecięcej reprezentacji stanów mentalnych. Kraków: Wyd. UJ.
Brownell, H., Griffin, R., Winner, E., Friedman, O. & Napp, H. (2000). Celebral lateralization and Theory of Mind. In S. Baron-Cohen, H. Tager-Flusberg & D. Cohen (Eds.), Understanding other minds: perspectives from developmental cognitive (pp. 306-333). Oxford: Oxford University Press.
Courtin, C. & Melot, A. (1998). Development of theories of mind in deaf children. In M. Marschark & M. D. Clark (Eds.), Psychological perspectives on deafness (pp. 79-102). Malwah, NJ: Erlbaum.
Czajkowska-Kisil, M. & Klimczewska, A. (2008). Rola języka migowego w kształtowaniu tożsamości Głuchych w Polsce. In E. Woźnicka (Ed.), Tożsamość społeczno-kulturowa głuchych. Łódź: Polski Związek Głuchych, Oddział Łódź.
DeVilliers, J. G. & DeVilliers, P. (2000). Linguistic determinism and the understanding of false belief. In P. Mitchell & K. Riggs (Eds.), Children’s reasoning and the mind (pp. 191-228). Hove, UK: Psychology Press.
Edmondson, P. (2006). Deaf children’s understanding of other people’s thought processes. Educational Psychology in Practice, 22, 159-169.
Falkman, K., Roos, C. & Hjelmquist, E. (2007). Mentalizing skills of non-native early signers: A longitudinal perspective. European Journal of Developmental Psychology, 4, 178-197.
Flavell, J. (1999). Cognitive development: Children’s knowledge about the mind. Annual Reviews of Psychology, 50, 21-45.
Flavell, J., Flavell, E. & Green, F. (1987). Young children’s knowledge about the apparent-real and pretend-real distinctions. Developmental Psychology, 23, 816-822.
Hofstede, G. (2000). Kultury i Organizacje. Zaprogramowanie umysłu. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
Gardfield, J., Peterson, C. & Perry, T. (2001). Social Cognition, Lang Acquisition and The Development of the Theory of Mind. Mind & Lang, 16(5), 494-541.
Geppertowa, L. (1968). Źródła trudności w przyswajaniu języka przez dzieci głuche. Warszawa: PWN.
Gopnik, A. & Meltzoff, A. N. (1997). Words, thoughts, and theories. Cambridge, Mass.: Bradford, MIT.
Gopnik, A. & Wellman, H. (1994). The “theory theory”. In L. Hirschfield & S. Gelman (Eds.), Domain specificity in culture and cognition. New York: Cambridge University Press.
Grabias, S. (1994). Język w zachowaniach społecznych. Lublin: UMCS.
Gray, C. & Hosie, J. (1996). Deafness, story understanding and theory of mind. Journal of Deaf Studies and Deaf Education, 1, 217-233.
Happé, F. (1995). The role of age and verbal ability in theory of mind task performance of subjects with autism. Child Development, 66, 843-855.
Harris, P. L. (1992). From simulation to folk psychology: the case for development. Mind Lang, 7, 120-144.
Harris, P. L. (2006). Social cognition. In D. Kuhn & R. Siegler (Eds.), Handbook of child psychology (pp. 811-858). New York: Wiley.
Lane, H. (1996). Maska dobroczynności. Deprecjacja społeczności głuchych. Warszawa: WSiP.
Leslie, A. M. (1987). Pretence and representation: the origins of “theory of mind”. Psychological Review, 94, 412-426.
Leslie, A. (1994). ToMM, ToBy, and Agency: core architecture and domain specificity. In L. Hirschfeld & S. Gelman (Eds.), Mapping the mind: Domain specificity in cognition and culture. Cambridge: Cambridge University Press.
Leslie, A. & Happé, F. (1989). Autism and ostensive communication: The relevance of metarepresentation. Development and Psychopathology, 1, 205-212.
Lohmann, H. & Tomasello, M. (2003). The role of lang in the development of false belief understanding: A training study. Child Development, 74, 1130-1144.
Lundy, J. E. B. (2002). Age and lang skills of deaf children in relation to theory of mind development. Journal of Deaf Studies and Deaf Education, 7, 41-56.
Marschark, M., Green, V., Hindmarsh, G. & Walker, S. (2000). Understanding theory of mind in children who are deaf. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 41(8), 1067-1073.
Marschark, M. (1993). Psychological development of deaf children. New York: Oxford University Press.
McAlister, A. & Peterson, C. C. (2006). Mental playmates: Siblings, executive functioning and theory of mind. British Journal of Developmental Psychology, 24, 733-751.
Meristo, M., Falkman, K., Hjelmquist, E., Tedoldi, M., Surian, L. & Siegal, M. (2007). Lang access and theory of mind reasoning: Evidence from deaf children in bilingual and oral environments. Developmental Psychology, 43, 1156-1169.
Moeller, M. P. & Schick, B. (2006). Relations between maternal input and theory of mind understanding in deaf children. Child Development, 77, 751-766.
Moeller, M. P. (2002). Mothers’ mental state input and theory of mind understanding in deaf and hearing children (January 1, 2002). ETD collection for University of Nebraska - Lincoln. Paper AAI3059958. http://digitalcommons.unl.edu/dissertations/AAI3059958 (15.08.2012).
Morgan, G. & Kegl, J. (2006). Nicaraguan sign lang and theory of mind: The issue of critical periods and abilities. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 47, 811-819.
Perner, J. (1991). Understanding the representational mind. Bradford Book MIT Press.
Peterson, C. C. (2000). Kindred spirits: Influences of siblings’ perspectives on theory of mind. Cognitive Development, 15, 435-455.
Peterson, C. C. (2002). Drawing Insight from Pictures: The Development of Concepts of False Drawing and False Belief in Children with Deafness, Normal Hearing, and Autism. Child Development, 73(5), 1442-1459.
Peterson, C. C. (2004). Theory of mind development in oral deaf children with cochlear implants or conventional hearing aids. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45, 1096-1106.
Peterson, C. C. (2009). Development of social-cognitive and communication skills in children born deaf. Scandinavian Journal of Psychology, 50(5), 475-483.
Peterson, C. C. & Siegal, M. (1995). Deafness, conversation and theory of mind. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 36, 459-474.
Peterson, C. C. & Siegal, M. (1999). Insight into Theory of Mind from Deafness and Autism. Mind and Lang, 15, 77-99.
Peterson, C. C. & Siegal, M. (2000). Insights into theory of mind from deafness and autism. Mind and Lang, 15, 123-145.
Peterson, C. C., Wellman, H. M. & Liu, D. (2005). Steps in Theory-of-mind Development for Children with Deafness. Child Development, 76, 502-517.
Peterson, C. C. & Wellman, H. M. (2009). From fancy to reason: Scaling deaf children’s theory of mind and pretence. British Journal of Developmental Psychology, 27, 297-310.
Premack, D. & Woodruff, G. (1978). Does the chimpanzee have a theory of mind? Behavioral and Brain Sciences, 4, 515-526.
Premack, D. (1990). Do infants have a theory of self-propelled objects? Cognition, 36, 1-16.
Remmel, E., Bettger, J. G. & Weinberg, A. M. (2001). Theory of mind development in deaf children. In M. D. Clark, M. Marschark & M. Karchmer (Eds.), Context, cognition, and deafness (pp. 113-134). Washington, DC: Gallaudet University Press.
Remmel, E. & Peters, K. (2009). Theory of Mind and Lang in Children With Cochlear Implants. Journal of Deaf Studies and Deaf Education, 14(2), 218-236.
Ruffman, T., Perner, J., Naito, M., Parkin, L. & Clements, W. A. (1998). Older (but not younger) siblings facilitate false belief understanding. Developmental Psychology, 34, 161-174.
Ruffman, T., Slade, L. & Crowe, E. (2002). The relation between children’s and mothers’ mental state lang and theory-of-mind understanding. Child Development, 73, 734-751.
Russell, P. A., Hosie, J. A., Gray, C. D., Scott, C., Hunter, N., Banks, J. S. & Macaulay, M. C. (1998). The development of theory of mind in deaf children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 39, 903-910.
Sacks, O. (1998). Zobaczyć głos: Podróż do świata ciszy. Poznań: Zysk i Ska.
Schick, B., DeVilliers, P., DeVilliers, J. & Hoffmeister, R. (2007). Lang and theory of mind: A study of deaf children. Child Development, 78, 376-396.
Siegal, M. & Peterson, C. C. (2008). Lang and theory of mind in atypically developing children: Evidence from deafness, blindness and autism. In C. Sharp, P. Fonagy & I. Goodyear (Eds.), Social cognition and developmental psychopathology (pp. 81-112). Oxford: Oxford University Press.
Slaughter, V., Peterson, C. C. & MacIntosh, E. (2007). Mind what mother says. Child Development, 78, 839-858.
Steeds, L., Rowe, K. & Dowker, A. (1997). Deaf children’s understandings of belief and desires. Journal of Deaf Studies and Deaf Education, 2, 185-195.
Sullivan, H. & Winner, E. (1991). When 3-year-olds understand ignorance, false belief and representational change. British Journal of Developmental Psychology, 9(1), 159-171.
Świdziński, M. (2005). Języki migowe. In T. Gałkowski, E. Szeląg & G. Jastrzębowska (Eds.), Podstawy neurologopedii (pp. 679-692). Opole: Uniwersytet Opolski.
Tomaszewski, P. (1999). Depatologizacja głuchoty: Droga do dwujęzyczności i dwukulturowości w wychowaniu dziecka głuchego. In R. Ossowski (Ed.), Kształcenie specjalne i integracyjne. Materiały z konferencji, Kościelisko, 11-13 marca 1999. Warszawa: MEN.
Tomaszewski, P. (2008). Co z mową głośną w wychowaniu dwujęzycznym dziecka głuchego? In J. Porayski-Pomsta (Ed.), Diagnoza i terapia w logopedii (pp. 37-56). Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA.
Tomaszewski, P. & Rosik, P. (2002). Czy Polski Język Migowy jest prawdziwym językiem? In Z. Tarkowski & G. Jastrzębowska (Eds.), Człowiek wobec ograniczeń. Niepełnosprawność, komunikacja, terapia, (pp. 133−165). Lublin.
Tomaszewski, P. & Bandurski, M. (2007). Rozwój językowy i poznawczy dzieci głuchych a strategie wychowawcze ich rodziców. In E. Pisula & D. Danielewicz (Eds.), Rodzina z dzieckiem z niepełnosprawnością. Gdańsk: Wyd. Harmonia.
Tomasello, M. (1999). Kulturowe źródła ludzkiego poznawania. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Vaccari, C. & Marschark, M. (1997). Communication between parents and deaf children: Implications for social-emotional development. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 38, 793-801.
Wawrzyniak-Chrzanowska, B. (2008). Świat pełen znaczeń - osoby niesłyszące jako twórcy i odbiorcy przekazów kulturowych. In E. Woźnicka (Ed.), Tożsamość społeczno-kulturowa głuchych. Łódź: Polski Związek Głuchych, Oddział Łódź.
Wygotski, L. (1971). Wybrane prace psychologiczne. Warszawa: PWN.
Wellman, H. M. & Bartsch, K. (1988). Young children’s reasoning about belief. Cognition, 30, 239-277.
Wellman, H. M. & Liu, D. (2004). Scaling of theory of mind tasks. Child Development, 75, 523-541.
Wellman, H. M., Fang, F., Liu, D., Zhu, L. & Liu, G. (2006). Scaling theory of mind understandings in Chinese children. Psychological Science, 17, 1075-1081.
Wimmer, H. & Perner, J. (1983). Beliefs about beliefs: Representation and constraining function of wrong beliefs in young children’s understanding of perception. Cognition, 13, 103-128.
Woolfe, T., Want, S. C. & Siegal, M. (2002). Signposts to development: Theory of mind in deaf children. Child Development, 73, 768-778.
Woolfe, T., Want, S. C. & Siegal, M. (2003). Siblings and theory of mind in deaf native signing children. Journal of Deaf Studies & Deaf Education, 8, 340-347.
Yirmiya, N., Erel, O., Shaked, M. & Solomonica-Levi, D. (1998). Meta-analysis comparing theory of mind abilities of individuals with autism, individuals with mental retardation, and normally developing individuals. Psychological Bulletin, 124, 283-307.
Zalewska, M. (1998). Dziecko w autoportrecie z zamalowaną twarzą. Psychiczne mechanizmy zaburzeń rozwoju tożsamości dziecka głuchego i dziecka z opóźnionym rozwojem mowy. Warszawa: Jacek Santorski & CO.
Pobrania
Opublikowane
2012-12-01
Jak cytować
Kossewska, J. (2012). Językowe i kulturowe wyznaczniki rozwoju teorii umysłu u dzieci głuchych. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Psychologica, 5(1), 67–84. Pobrano z https://studia-psychologica.uken.krakow.pl/article/view/5580
Numer
Dział
Artykuły
